የአጥንት መቅኒ ንቅለ ተከላ (Bone Marrow Transplantation) ደረጃዎች

የአጥንት መቅኒ ንቅለ ተከላ (Bone Marrow Transplantation) ወይም ቢ.ኤም.ቲ (BMT) ፣ እንዲሁም ሄማቶፖይቲክ ስቴም ሴል ትራንስፕላንቴሽን (Stem cell transplantation) ወይም ኤች.ኤስ.ሲ.ቲ (HSCT) በመባል የሚታወቀው በርካታ ወሳኝ እርምጃዎችን የሚያካትት ውስብስብ የሕክምና ሂደት ነው። ሂደቱ በሚከተሉት ደረጃዎች ሊከፋፈል ይችላል:-

ግምገማ እና ዝግጅት፡- ከቢ.ኤም.ቲ (BMT) በፊት ታካሚዎች ለሂደቱ ብቁነታቸውን ለመወሰን ጥልቅ ግምገማ ይደረግላቸዋል። ይህ ግምገማ አጠቃላይ የጤና እና የበሽታ ደረጃን ለመገምገም የአካል ምርመራዎችን ፣ የደም ምርመራዎችን እና የምስል ጥናቶችን ያካትታል። የጤና አጠባበቅ ቡድኑ እንደ ተስማሚ ለጋሽ መገኘት እና በማገገም ሂደት ውስጥ የታካሚው የድጋፍ ስርዓትን የመሳሰሉ ሁኔታዎችን ግምት ውስጥ ያስገባል።

የለጋሾች ምርጫ፡- ተስማሚ ለጋሽ ለቢ.ኤም.ቲ (BMT) ስኬት አስፈላጊ ነው። በአሎጄኒክ ንቅለ ተከላ ወይም ትራንስፕላንት ውስጥ ታካሚዎች እንደራሳቸው ለጋሾች ሆነው ያገለግላሉ፤ አሎጄኔቲክ ንቅለ ተከላ ወይም ትራንስፕላንት ግን ግንድ ሕዋሶችን ወይም ስቴም ሴሎችን (Stem cells) ተዛማጅነት ወይም ተያያዥነት ከሌለው ለጋሽ ይፈልጋሉ። የለጋሾች ተኳኋኝነት የሚወሰነው በሂውማን ሊውኮሳይት አንቲጂን ኤች.ኤል.ኤ (HLA) መተየብ ነው ፤ ይህ ሙከራ በለጋሽ እና በተቀባዩ ሕዋሳት ላይ ያለውን የፕሮቲን ተኳኋኝነት የሚገመግም ነው።

የማስተካከያ ዘዴ ወይም ኮንዲሽኒንግ ሬጂመን (Conditioning regimen):- ከግንድ ሕዋስ ወይም ስቴም ሴል (Stem cell) ውህደት በፊት ታካሚዎች ከፍተኛ መጠን ያለው የኬሞቴራፒ እና/ወይም የጨረር ሕክምናን የሚያካትት የማስተካከያ ዘዴ ይከተላሉ። ይህ ሂደት የቀሩትን የካንሰር ህዋሶች ለማጥፋት፤ የመወገድ እድልን ለመቀነስ ፣ የመከላከል ብቃትን ለመግታት እና በአጥንት ቅልጥም ውስጥ አዲሶቹ ግንድ ህዋሶች ወይም ስቴም ሴሎች (Stem cells) እንዲያድጉ ለማድረግ ያለመ ነው።

የግንድ ሕዋስ ወይም ስቴም ሴል (Stem cell) ውህደት:- ከኮንዲሽኒንግ ሬጂመን (Conditioning regimen) ስርዓት በኋላ የተሰበሰቡት የስቴም ሴሎች (Stem cells) በማዕከላዊ የደም ስር በካቴተር አማካኝነት ወደ ታካሚው ደም ውስጥ እንዲገቡ ይደረጋሉ። ሂደቱ ከደም መለገስ ጋር ተመሳሳይ ሲሆን ብዙ ጊዜ ይወስዳል። ከዚያም የስቴም ሴሎች (Stem cells) ወደ መቅኒ ይፈልሳሉ ፤ በመቀጠልም አዲስ የደም ሕዋሶችን ማምረት ይጀምራሉ።

ኢንግራፍትመንት (Engraftment)፡- የተተከሉት ግንድ ሕዋሶች ወይም ስቴም ሴሎች (Stem cells) እራሳቸውን በተቀባዩ መቅኒ ውስጥ አቋቁመው አዲስ የደም ሕዋሶችን ማምረት የሚጀምሩበት ሂደት ነው። ይህ ወሳኝ ደረጃ ብዙውን ጊዜ የሚከሰተው ከስቴም ሴል (Stem cell) ውህደት በኋላ ከ10 እስከ 28 ቀናት ውስጥ ነው። በዚህ ጊዜ ውስጥ ታካሚዎች የደም ሕዋሶች ብዛት መጨመርን የመሳሰሉ የኢንግራፍትመንት (Engraftment) ምልክቶች ካሉ በቅርበት ክትትል ይደረግላቸዋል።

ማገገም እና ክትትል፡- ከቢ.ኤም.ቲ (BMT) በኋላ ያለው የማገገሚያ ጊዜ ረጅም እና ፈታኝ ሊሆን ይችላል። ታካሚዎች በተዳከመ የበሽታ መቋቋም ስርዓታቸው ምክንያት ለኢንፌክሽን እና ለውስብስብ ሁኔታዎች የተጋለጡ ናቸው። ስለዚህ በተለምዶ በተከለለ አካባቢ ውስጥ ይቀመጣሉ እና ተንከባካቢዎችም ጥብቅ የንጽህና እርምጃዎችን መከተል አለባቸው። የጎንዮሽ ጉዳቶችን ለመቆጣጠር፣ኢንፌክሽኖችን ለመከላከል እና በአሎጄኔክ ንቅለ ተከላ ወይም ትራንስፕላንት ውስጥ የ ጂ.ቪ.ኤች.ዲ (GVHD) በሽታ ስጋትን ለመቀነስ መድሃኒቶች ይታዘዛሉ።

የረዥም ጊዜ ክትትል፡- ከሆስፒታል ከወጡ በኋላ ታካሚዎች ማገገማቸውን ለመከታተል እና እንደ ጂ.ቪ.ኤች.ዲ (GVHD) ወይም እንደ መጀመሪያው በሽታ ተደጋጋሚነት ያሉ ዘግይተው የሚመጡ ችግሮችን ለመገምገም መደበኛ ክትትል ማግኘታቸውን ይቀጥላሉ። ይህ የረዥም ጊዜ ክትትል በታካሚው ሁኔታ ላይ ተመስርቶ ለብዙ አመታት አልፎ ተርፎም እድሜ ልክ ሊቆይ ይችላል።

የአጥንት መቅኒ ንቅለ ተከላ ውስብስብ እና ባለብዙ ደረጃ ሂደት ሲሆን በታካሚው፣ በጤና አጠባበቅ ቡድን እና በለጋሽ መካከል ጥንቃቄ የተሞላበት እቅድ እና ቅንጅትን የሚጠይቅ ነው። ቢ.ኤም.ቲ (BMT) ለተለያዩ ሁኔታዎች ህይወት አድን ህክምና ሊሆን ቢችልም ፤ ተፈጥሯዊ አደጋዎችን ይይዛል እና ረጅም የማገገሚያ ጊዜን ይፈልጋል፤ ስለዚህ ጥልቅ ግምገማ እና ክትትል ለስኬቱ ወሳኝነት ያኖረዋል።