ፔሪፈራል የደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) ልንጠነቀቅበት የሚገባ የተለመደ የጤና ሁኔታ ነው

የፔሪፈራል ደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) የተለመደ በሽታ ሲሆን የደም ቧንቧዎች መጥበብን ያጠቃልላል ፤ ይህም በእጆች ወይም በእግሮች ላይ የደም ዝውውር እንዲቀንስ ያደርጋል። እጆች ወይም አብዛኛውን ጊዜ እግሮች በቂ ያልሆነ የደም አቅርቦት ይቀበላሉ ፤ ይህም በእግር በሚጓዙበት ጊዜ ወደ እግር ህመም እና ሌሎች ምልክቶች ሊመራ ይችላል።

የፔሪፈራል ደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) አተሮስክለሮሲስ (Atherosclerosis) የሚባል የደም ቧንቧዎች ውስጥ የስብ ክምችቶችን መገንባት ያሳያል። አተሮስክለሮሲስ (Atherosclerosis) የደም ቧንቧዎች መጨናነቅን ያስከትላል ፤ ይህ ደግሞ በእግር እና አልፎ አልፎ በእጆች ላይ የደም ዝውውርን ይቀንሳል።

የደም ቧንቧ በሽታን (Peripheral Artery Disease) ማከም የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ማድረግን ፣ የተመጣጠነ ምግብ መመገብን እና ከማጨስ ወይም ከትንባሆ መቆጠብን ያካትታል።

በብዙ ሰዎች ላይ የሚከሰት የደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) ስውር ነው ወይም ምንም ምልክት አይታይበትም። በአንዳንድ ሁኔታዎች ሰዎች በእግር በሚጓዙበት ጊዜ እግሮቻቸው ላይ ህመም ይሰማቸዋል ፤ ይህ ሁኔታ ክላዲኬሽን (Claudication) በመባል ይታወቃል።

የክላዲኬሽን (Claudication) ምልክቶች እንደ ጡንቻ ህመም ወይም በእጆች ወይም በእግሮች ላይ መኮማተር ፣ በአካል ብቃት እንቅስቃሴ የሚጀምር እና በእረፍት የሚቀል ምልክትን ያካትታል። ህመሙ በዋነኝነት የሚከሰተው በባት አካባቢ ሲሆን መጠኑ  ከቀላል እስከ ከባድ ይለያያል። ከባድ የእግር ህመም ሲኖር እንቅስቃሴ ወይም በተለያዩ የአካል ብቃት እንቅስቃሴዎች መሳተፍ ፈታኝ ሊሆን ይችላል።

ሌሎች የፔሪፈራል ደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) ምልክቶች የሚከተሉትን ሊያካትቱ ይችላሉ:-

• ከሌላው ጎን ጋር ሲወዳደር በታችኛው እግር ወይም ባት ላይ ቀዝቃዛ ስሜት
• በእግር ላይ የመደንዘዝ ስሜት ወይም ድክመት
• በእግር ወይም በባት ውስጥ የማይገኝ ወይም ደካማ የልብ ምት
• እንደ መራመድ ወይም ደረጃ መውጣት ያሉ አንዳንድ እንቅስቃሴዎችን ተከትሎ በወገብ፣ ጭን ወይም ባት ጡንቻዎች ላይ የሚያሰቃይ ቁርጥማት
• በእግር ላይ ያለው ቆዳ አንጸባራቂ ሆኖ መታየት
• በእግር ላይ የቆዳ ቀለም ለውጦች
• የዘገየ የእግር ጣት ጥፍር እድገት
• በእግር፣ በእግር ጣቶች ወይም በባት ላይ የማያቋርጡ እና የማይፈወሱ ቁስሎች
• እንደ መፃፍ ፣ ሹራብ  ወይም የእጅ ሥራዎችን በሚሰሩበት ጊዜ ህመም ፣ ቁርጠት እና ቁርጥማት
• የብልት መቆም ተግባር
• የፀጉር መርገፍ ወይም በእግሮች ላይ የፀጉር እድገት መቀነስ

የፔሪፈራል ደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) እየገፋ ሲሄድ በእረፍት ላይ ወይም በሚቀመጡበት ጊዜም ህመም ሊነሳ ይችላል። ይህ ህመም እንቅልፍን ሊያስተጓጉል ይችላል እናም እግሮችን በአልጋ ጠርዝ ላይ በማንጠልጠል ወይም በእግር በመጓዝ ለጊዜው ሊቀንስ ይችላል።

አልፎ አልፎም የደም ስሮች ወይም የእጆች/እግሮች መጎዳት ወይም የጡንቻ ጅማቶች ለውጥ ወይም ለጨረር መጋለጥ የደም ቧንቧ በሽታን (Peripheral Artery Disease) ሊያስከትሉ ይችላሉ።

ማጨስ ወይም የስኳር በሽታ ካለ ደግሞ የደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) የመያዝ እድልን በእጅጉ ይጨምራል። በተጨማሪም የቤተሰብ ታሪክ፣ የልብ ሕመም ወይም ስትሮክ፣ የደም ግፊት መጨመር፣ ከፍተኛ የኮሌስትሮል መጠን፣ ከፍተኛ የሆሞሲይስቲን (homocysteine) መጠን የደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) ተጋላጭነትን ይጨምራል፤ በተለይ ከ65 ዓመት ዕድሜ በኋላ ወይም ከመጠን ያለፈ ውፍረት አደጋውን ከፍ ሊያደርግ ይችላል።

ጤናማ የአኗኗር ዘይቤን በመከተል የበሽታውን ምልክቶች መከላከል ይቻላል። ጤናማ የአኗኗር ዘይቤ አለማጨስን  ፣ የደም ስኳር መጠንን መቆጣጠርን እና ዝቅተኛ ስብ ያላቸውን ምግቦች መጠቀምን ያጠቃልላል። ለትክክለኛው የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ከሐኪምዎ ጋር በመመካከር አዘውትረው የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ያድርጉ ፤ ጤናማ የሰውነት ክብደትን ይጠብቁ እና የደም ግፊትን እና ኮሌስትሮልን ይቆጣጠሩ።

ምልክቶቹን ለመቆጣጠር ከሚወሰዱ መድኃኒቶች በተጨማሪ የፔሪፈራል ደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) በሚከተሉት መንገዶች ሊታከም ይችላል

• የጠበቡትን ደም ወሳጅ ቧንቧዎች ለመክፈት የአንጂዎፕላስቲ እና ስቴንት ፕለስመንት (Angioplasty and stent placement) ይከናወናል። ሁለት ዓላማዎች ሲኖሩት የታገዱ ደም ስሮችን ለመመርመር እና ለማከም ወደ ጠባብ የደም ቧንቧ ክፍል ለመሄድ ካቴተር በማስገባት ይከናወናል። አንድ ትንሽ ፊኛ ሲነፋ የተዘጋው የደም ቧንቧ እየሰፋ ይሄዳል፣ ይህም የደም ዝውውርን ያሻሽላል። በአንዳንድ ሁኔታዎች የደም ቧንቧው ክፍት ሆኖ እንዲቆይ የአንድ ኢምንት የሽቦ መረብ መሳይ ቱቦ (ስተንት) በደም ወሳጅ ቧንቧው ውስጥ ሊቀመጥ ይችላል።
• የባይፓስ (Bypass) ቀዶ ጥገና የሚከናወነው በተዘጋው የደም ቧንቧ ዙሪያ ተለዋጭ መንገድ በመፍጠር ሲሆን ይህም ከሌላ የሰውነት ክፍል ጤናማ የደም ቧንቧ ወይም በሰው ሰራሽ ምትክ በኩል ነው።
• ደም ወሳጅ ቧንቧ በደም መርጋት ሲዘጋ የትሮምቦሊቲክ ሕክምና (Thrombolytic therapy) ይመረጣል ፤ የደም መርጋትን  ለማሟሟት የተነደፈው መድሃኒት የተጎዳውን የደም ቧንቧ ለማከም ይረዳል።

ቀደም ብሎ ማወቅ እና እርምጃ ለመውሰድ ፣ የደም ቧንቧ በሽታዎችን (Peripheral Artery Disease) ለመቆጣጠር እና የችግሮቹን ስጋት ለመቀነስ ወሳኝ ሚና ይጫወታሉ። ህክምና ካልተደረገለት የፔሪፈራል ደም ቧንቧ በሽታ (Peripheral Artery Disease) የግለሰቡን የህይወት ጥራት በከፍተኛ ሁኔታ ሊጎዳ እና ለከባድ የልብና የደም ስር (cardiovascular) ክስተቶች የመጋለጥ እድልን ይጨምራል። ስለዚህ በመጀመሪያዎቹ የሕመም ምልክቶች ላይ የሕክምና እርዳታ ማግኘት በጣም አስፈላጊ ነው።